رشد فردی
مروری بر کتاب تفکر سریع و آهسته
آذر
کتاب تفکر سریع و آهسته، متفاوت‌ترین کتاب!
می‌توانیم تند یا کند رانندگی کنیم. سریع یا آهسته راه برویم. شمرده و متین یا تند و سریع صحبت کنیم. اما آیا می‌شود سرعت اندیشه‌مان را هم کم یا زیاد کنیم؟ کتاب تفکر سریع و آهسته نام کتابی است به قلم دنیل کانمن. این کتاب برای اولین بار در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۱ منتشر شد. تفکر سریع و آهسته در صدر کتاب‌هایی‌ست که راجع به تفکر بشر یا انسان خردمند نوشته شده. این کتاب متفاوت‌ترین کتابی است که تاکنون راجع به تفکر خوانده‌ام.
تفکر سریع و آهسته یکی از چهار کتابی است که خواندن آن را به همه توصیه می‌کنم. اگر مدیر یا مشاور هستید یا به علوم شناختی، علاقه دارید خواندن این کتاب برای شما بسیار مفید خواهد بود. این کتاب یک سر و گردن بالاتر از همه کتاب‌های مشابه است. اگر حرفم را اغراق ندانید، به تنهایی با تمام آنچه در دانشگاه آموخته‌ایم برابری می‌کند. هرچه از قبل می‌دانسته‌اید مثلا مدیریت، روانشناسی، یا جامعه‌شناسی را باید در زمره علوم انسانی طبقه‌بندی کنید. با این وجود، کتاب‌هایی مثل تفکر سریع و آهسته، از مرز علوم انسانی عبور کرده‌اند. این دسته از کتاب‌ها، با تکیه بر آزمایش رفتارهای انسانی و تفسیر دقیق آماری فرض‌ها و داده‌ها، پا به قلمرو علوم تجربی گذاشته است.
چرا به خواندن این کتاب نیاز داریم؟!
با مطالعه کتاب تفکر سریع و آهسته، نگاه جدیدی به نحوهٔ کارکرد مغز انسان در ویرایش داده‌ها و اتخاذ تصمیمات پیدا می‌کنید.
در سال‌های اخیر، دانشمندان حوزه‌های اقتصاد، کسب‌وکار و مدیریت چندین بار گوی سبقت را از اقتصاد‌دانان ربوده‌‌اند. آنها بارها برندهٔ جایزهٔ نوبل اقتصادی شده‌اند. به همین دلیل، من معتقدم از این به بعد روشی که پروفسور کانمن در این کتاب شرح داده، پیشتاز تمام دانش‌های مرتبط با عملکرد انسان خواهد بود. در سال ۲۰۰۲ آکادمی سلطنتی علوم سوئد به دنیل کانمن جایزه نوبل اقتصاد اعطا کرد. این جایزه برای مقاله ای بود که از یکی از بخش‌های این کتاب منتشر شده بود. ریچارد تیلر استاد علوم رفتاری هم در سال ۲۰۱۷ به خاطر کتاب ارزشمند سقلمه برندهٔ همین جایزه شد.
شاید شما فروشنده محصولات و خدمات یا مدرس یک علم و مهارت هستید. شاید شغل دیگری دارید که برای موفقیت در آن باید نحوۀ تفکر و عوامل موثر بر تصمیم‌گیری آدم‌ها را بفهمید. در هر دو مورد، خواندن این کتاب را قویاً به شما توصیه می‌کنم. اگر می‌خواهید خود را بشناسید و بفهمید مغزتان دنیا را چگونه تفسیر کرده که به نتایج فعلی رسیده‌اید، در مطالعه این کتاب لحظه‌ای تأخیر نکنید. پس از مطالعه این کتاب دیگر اسیر باورهای غلط و یا شبه علمی نخواهید بود.
چرا کتاب تفکر سریع و آهسته بر سر زبان‌ها افتاد؟
نام کتاب تفکر سریع و آهسته برگرفته از بخش آغازین آن و راجع به دو سیستم تفکر ماست. کانمن از این دو سیستم با نام‌های سیستم شمارهٔ یک (تفکر سریع) و سیستم شمارهٔ دو (تفکر آهسته) یاد می‌کند. اما من برای سادگیِ فهم مطلب و بر اساس ادبیات خودِ کتاب، آنها را سیستم‌های احمق و تنبل نامیده‌ام . این تقسیم بندی را نباید با سایر سیستم‌های دوگانه‌ای که در عصب‌شناسی یا روانشناسی دیده‌ایم، مقایسه کرد یا تشابهی بین آنها یافت. منظورم سیستم‌هایی مثل جنگ یا گریز (Fight or fly) یا خودآگاه و ناخودآگاه است. فهم صحیح این دو سیستمِ احمق و تنبل، نگرشی نو برای شناخت وضعیت ذهنی و نفسانی ما و افراد پیرامون‌مان در هر لحظه ارائه می‌کند.
سیستم شماره یک در کتاب تفکر سریع و آهسته
به بیان ساده، احمق (سیستم شماره یک)، وضعیتی را ترسیم می‌کند که مغز، هدایت عمده فعالیت‌های روزانه ما را بر عهده دارد. از کارهای ساده مثل شستن دست و صورت و دم کردن قهوهٔ صبحانه گرفته تا هدایت یک هواپیمای غول‌پیکر مسافربری توسط یک خلبان کارکشته در حالت عادی.
در این سیستمِ تنبل، مغز از حداقل انرژی و توجه خودآگاهانه استفاده می‌کند. فرآیندها با تسلط بسیار و خطای حداقل، به پیش می‌روند. عموماً فعالیت‌هایی که برای ما ملکهٔ ذهن شده‌اند توسط این سیستم راهبری می‌شوند. نکته ظریف آنکه: این سیستم رابطهٔ نزدیکی با عادت‌ها دارد، اما لزوماً عادت نیست.
سیستم شماره دو در کتاب تفکر سریع و آهسته
اما تنبل (سیستم شمارهٔ دو) وقتی به کار می‌افتد که ما تمرکز و حداکثرِ توجه خودآگاهانه‌مان را روی عملی صرف می‌کنیم. در این حالت به بخش‌های استدلال، خلاقیت، سعی و خطا، اجتناب از خطر و… مراجعه می‌کنیم تا از پس ادارهٔ کاری مهم یا حیاتی برآییم. خلبان کارکشته صفحه قبل را به خاطر دارید؟ با بروز یک وضعیت خطرناک مغز کاپیتان به طور اتوماتیک از سیستم شماره یک (ابله) به وضعیت شماره دو (تنبل) تغییر حالت می‌دهد.
خلبان به طور ناگهانی صحبت با مهندس پرواز را قطع می‌کند. با همان توجه و تمرکز دوران کارآموزی، به دستورالعمل‌ها و ابزار کنترلی پرواز دقت می‌کند و برای رهایی از خطر بهترین تصمیم را می‌گیرد. این درحالی‌ست که با شروع وضعیت هشدار، ضربان قلب کاپیتان کمی بالاتر می‌رود. اندازه مردمک‌هایش گشادتر می‌شود. با حداکثر دقت هر عمل کوچکی را که در حالت عادی بدون توجه انجام می‌داد، را به دقت بررسی می‌کند. جالب‌تر اینکه با رفع خطر و عادی شدن وضعیت، مردمک‌ها و ضربان قلبش به حالت طبیعی برمی‌گردد. حال او می‌تواند صحبت با مهندس پرواز را از همانجا که قطع کرده بود از سر بگیرد!
قضایای تفکر
کانمن در تفکر سریع و آهسته نشان می‌دهد که چطور این دو سیستم در تصمیم گیری‌های ما نقش‌آفرینی می‌کنند. سپس، در هر بخش از کتاب قضایای مستقلی را شرح می‌دهد که من دوست دارم آنها را قضایای تفکر بنامم. همانطور که قضایای هندسی و تئوری‌های عددیِ ریاضیات، اسکلت علوم مهندسی را شکل داده‌اند، می‌توان به قضایای تفکر هم به چشم چارچوب منطقی شکل گرفتن تصمیمات و رفتارها در نوع بشر نگریست.
سعید حدادی
نویسنده کتاب نابغه بیکار
