نویسندگی غیرداستانی
گونه‌های نویسندگی غیرداستانی
شهریور
در این نوشته به بررسی معروف‌ترین گونه‌های نویسندگی غیرداستانی خواهیم پرداخت. (من شخصا با تقسیم‌بندی آثار منثور به داستانی و غیرداستانی موافق نیستم.) مبنای این مخالفت را در نوشته‌ای دیگر با عنوان «چرا غیرداستانی غلط است؟» آورده‌ام.
با این توضیح برخی از مهم‌ترین نوشتههای غیرداستانی عبارتند از:
– زندگی‌نامه‌ها
یکی از معروف‌ترین گونه‌های نویسندگی غیرداستانی، نوشته‌هایی واقعی هستند که در مورد انسان‌های واقعی نوشته می‌شوند. انسان‌هایی که در قید حیات هستند و یا درگذشتگان! این نوشته‌ها ممکن است توسط خود فرد و درباره پیشینه و داستان واقعی زندگی‌اش نوشته شده باشند. در این‌صورت به آنها خودنوشت (برابرنهادِ Autobiography) گفته می‌شود. حالت دوم این است که فردی دیگر با تحقیق و جمع‌آوری اطلاعات واقعی، داستان زندگی شخصی دیگر را در کالبد کلمات می‌ریزد. در این‌صورت به آن دیگرنوشت (برابرنهاد Biography) می‌گویند. معمولاً بهترین منبع برای کسب اطلاعات دیگرنوشت، همان فردی است که در حال نگارش زندگیش هستیم. (البته اگر در قید حیات باشد!)
زندگی مردمان افسانه‌ای یا رُمان‌های غیرواقعی که درباره مردم واقعی نوشته می‌شوند، در این‌گونه دسته‌بندی نمی‌شوند.
– دانش‌نامه‌ها
یکی دیگر از انواع نوشتههای غیر داستانی دانش نامه‌ها هستند. دانش‌نامه‌ها کتاب‌های مرجعی هستند که اطلاعات گوناگونی را در قالب مقاله‌های کوتاه و بلند صورت‌بندی کرده‌اند. این مقاله‌ها با دسته‌بندی موضوعی یا الفبایی مرتب شده‌اند. استفاده از تصاویر رنگی در بعضی از انواع دانش‌نامه‌ها مرسوم است.
– فرهنگنامهها
فرهنگنامهها مجموعه‌ای از واژه‌های یک زبان و مفهوم آنها هستند که در قالب یک کتاب گردآوری شده‌اند. این کتاب‌ها نیز، از معروف‌ترین گونه‌های نویسندگی غیرداستانی هستند. کتاب‌های فرهنگ لغت سرشار از برابر‌نهادها، ریشه واژگان، کاربردهای دستوری و مواردی ازاین‌دست هستند. به این کتاب‌ها لغت‌نامه نیز، گفته می‌شود. برخی از فرهنگنامهها دوزبانه یا چندزبانه نوشته می‌شوند که در ترجمه متون بیگانه بسیار به کار می‌آیند.
– اطلس‌ها و کتاب‌های جغرافیایی
اطلس‌ها و کتاب‌های جغرافیای نیز، از انواع نوشتههای غیر داستانی هستند. اطلس‌ها و کتاب‌های جغرافیای کتاب‌هایی هستند که دربرگیرنده نقشه‌های جغرافیایی می‌باشند. گاهی در این کتاب‌ها، نوشتههای اندکی به چشم می‌خورند و گاهی ظاهر دانش‌نامه‌ای دارند.
توسط این گونه از کتاب‌ها اطلاعات گوناگونی درباره کشورها، قاره‌ها، دریاها، اقیانوس‌ها و غیره به خواننده منتقل می‌شود.
– کتاب‌های تاریخی
کتاب‌های تاریخی از معروف‌ترین گونه‌های نویسندگی غیرداستانی هستند. این گونه از کتاب‌ها شامل رویدادهای مهم تاریخی به‌صورت گاه‌شمار یا تحلیلی و یا آمیزه‌ای از این دو هستند. در این کتاب‌ها معمولا شواهد باستان‌شناختی مشاهده می‌شوند. این شواهد شامل نامه‌ها و اسناد تاریخی، جراید سال‌های دور و حتی لوح‌های کشف‌شده باستانی هستند. از تصاویر آثار تاریخی، نگارگری‌ها، مجسمه‌ها، کتیبه‌ها، سنگ‌نوشته‌ها و… نیز، در کتاب‌های تاریخی استفاده می‌شود.
همچنین این کتاب‌ها به جمع‌آوری آثار محققین این رشته و بررسی تطبیقی آنها نیز، می‌پردازند.
– کتاب‌های درسی
نوشته‌هایی هستند که بر پایه یک برنامه آموزشی ارائه می‌شوند. این برنامه شامل موضوعات علمی، فرهنگی و ادبی است و به‌صورت رسمی به دانش‌آموزان یا دانشجویان آموزش داده می‌شود.
– نوشتههای کمک‌درسی
کتاب‌ها یا مجله‌هایی هستند که در راستای هدف‌های برنامه درسی نوشته شده‌اند. این کتاب‌ها کامل‌کننده کتاب‌های درسی به شمار می‌آیند. برخی از آنها دانستنی‌های بیشتری در اختیار دانش‌آموزان قرار داده و مهارت‌های ذهنی و عملی آنها را نیز، پرورش میدهند. برخی دیگر نیز، کتاب کار و تمرین هستند و در ارزشیابی و آماده شدن برای آزمون‌ها به کار می‌آیند.
– کتاب‌های علمی آموزشی
کتاب‌هایی مبتنی بر علم یا تجربیات قابل‌اتکا هستند که برای آموزش عمومی یا تغییر نگرش مردم نوشته می‌شوند و در دسته نوشتههای غیر داستانی قرار دارند. این‌گونه کتاب‌ها عموماً متکی به تحقیق و پژوهش هستند. با این وجود، با توجه به اینکه معمولاً مخاطب عام دارند در آنها از ارائه جزئیات، روش تحقیق، مطالب آماری و چارچوب‌های علمی خودداری می‌شود. (علیرغم اینکه، این جزئیات پایه و اساس کتاب‌ها و رسالات آکادمیک هستند.)
معمولاً در این کتاب‌ها فرضیات، استدلال‌ها و نتایج با زبانی همه‌فهم و ساده مطرح می‌شوند. نویسنده با استفاده از ادبیات رایج و سبک نوشتاری جذاب ضمن آموزش و تغییر نگرش، تجربه لذت‌بخش مطالعه را نیز، فراهم می‌کند. تعداد زیادی از کتاب‌های پرفروش غیرداستانی جهان در سال‌های اخیر در این دسته جای دارند.
– طرح درس‌ها
نوشته‌هایی برای آموزگاران هستند که اهداف آموزش، چگونگی اجرای درس و ارزشیابی دانش‌آموزان را پوشش میدهند.
گاهی آموزگاران پس از اجرای یک طرح درس در کلاس و دریافت بازخوردهای دانش‌آموزان، نتیجه کار خود را برای مجله‌های ویژه این کار می‌فرستند. این نتایج معمولا به صورت یادداشتی کوتاه و یا گزارشی آموزشی هستند.
– کتاب‌ها و مقاله‌های پژوهشی
گزارشاتی از کارهای پژوهشی هستند که برای آگاهی پژوهشگران دیگر در مجله‌های تخصصی یا به‌صورت کتاب چاپ می‌شوند. گاهی نمونه‌های ساده‌تری از این گزارش‌ها نیز، توسط دانش‌آموزان و دانشجویان به‌عنوان بخشی از کار تحقیقی آموزشی ارائه می‌شود.
– خبرها
یکی دیگر از انواع نوشتههای غیر داستانی خبرها هستند. این نوشتههای کوتاه با ساختاری ویژه یک رویداد سیاسی، اجتماعی، علمی، فرهنگی، ورزشی یا غیره را به‌صورت فشرده گزارش میدهند. این نوشته‌ها نسبت به زمان بسیار حساس هستند.
– گزارش‌های ویژه
گزارش‌های تفصیلی رویدادهای علمی، فرهنگی یا اجتماعی هستند. گونه‌ای از این گزارش‌ها که در مجله‌های علمی خبری منتشر می‌شود، گزارش ساده‌ای از یک کار پژوهشی است که برای آگاهی مردم عادی، دانش‌آموزان یا دانشجویان بسیار ساده‌سازی شده‌است.
– یادداشت‌ها
نوشتههای کوتاهی هستند که نظر نویسنده را درباره موضوع خاصی بیان می‌کنند. سرمقاله‌های روزنامه‌ها و مجله‌ها را می‌توان از این دسته دانست.
گونه‌ای از یادداشت‌های کوتاه که فقط از پنج پاراگراف تشکیل شده‌اند، به «یادداشت‌های پنج پاراگرافی» شناخته می‌شوند.
– گفتوگو
این نوشته‌ها از گفتوگو با شخصیت‌های علمی، فرهنگی، ورزشی، هنری و سیاسی به دست می‌آیند. این گفت‌و‌گوها ممکن است بین دو نفر (پرسشگر و پاسخ‌دهنده) یا بین چند نفر (پرسشگران و کارشناسان) رخ دهند. این نوشته‌ها از معروف‌ترین گونه‌های نویسندگی غیرداستانی هستند.
– یادداشت‌های روزانه
افراد این نوشته‌ها را بر پایه رویدادهای روزانه زندگی خود می‌نویسند.
یادداشت‌های روزانه شخصیت‌های سیاسی بسیار موردتوجه خوانندگان هستند.
– سفرنامه‌ها
سفرنامه، گزارش یک جهانگرد از دیده‌ها و شنیده‌های خود طی سفر واقعی‌اش است. این نوع نوشته‌ها از جمله قدیمی‌ترین نوشتههای غیرداستانی هستند که جنبه‌های توصیفی آنها بسیار قوی است.
امروزه گزارش‌هایی ازاین‌دست را بیشتر به‌صورت فیلم‌های مستند تهیه می‌کنند.
– نامه‌ها
نامه‌های اداری، درخواست‌ها و نامه‌های شخصی که جنبه عاطفی ندارند، در این گروه قرار می‌گیرند. نامه‌های اداری ویژگی‌های نگارشی خاص خود را دارند.
– سندها
این نوشته‌ها سندهای حقوقی، کتاب‌های قانون، آیین‌نامه‌ها، گزارش‌های رسمی، برنامه دولت‌ها و سازمان‌ها، دفترچه‌های راهنما، نقشه‌های ساختمانی، عکس‌ها و فیلم‌های مستند و … را شامل می‌شوند.
– نوشتههای دین‌شناسی
این نوشته‌ها به معرفی مفاهیم دینی، اما نه در قالب داستان یا دعا، می‌پردازند مثل دین‌پژوهی.
– نقدهای ادبی
این نوشته‌ها به نقد آثار ادبی، چه به‌صورت یادداشت یا مقاله و چه به‌صورت کتاب، می‌پردازند. همچنین تاریخ ادبیات یا آیین نگارش نیز از ادبیات غیرداستانی به شمار می‌آیند.
با تعریفی که برای ادبیات غیرداستانی بیان شد، نوشتههای دیگری را نیز می‌توان به فهرست گونه‌های نویسندگی غیرداستانی اضافه کرد. با این وجود، پرداختن به همه انواع نوشتههای غیرداستانی نه تنها در یک کتاب نمی‌گنجد بلکه هر نویسنده‌ای هم نیز، نمی‌تواند درباره همه آنها نظر داده و بنویسد. برای مثال، درباره اسناد حقوقی، یک کارشناس حقوق و درباره نوشتههای دینی یک کارشناس ادبیات دینی یا در مورد کتاب اطلس نیز کارشناس جغرافیا و نقشه‌برداری صاحب‌نظر هستند.
از آنجا که تجربه نویسنده بیشتر درباره کتاب‌های علمی آموزشی، زندگی‌نامه‌ها و سفرنامه‌ها است، توجه ویژه‌اش نیز، بر همین گونه‌هاست. با این حال، نویسنده می‌کوشد دوره‌ها و آموزش‌های کوتاه و بلندمدتش برای همه سودمند باشد.
نویسنده: سعید حدادی
در دوره جامع نویسندگی هم به این مطالب پرداخته میشه؟
این موارد بررسی میشه.روش‌شناسی دوره طوری است که در اغلب این گونه‌ها اگر اطلاعات و دانش داشته‌باشید می‌توانید متن‌های خوب کوتاه و بلند بنویسید