تولید محتوا
ویراستاری
شهریور
پست نهم:
ویراستاری: قدم مهم فاز۲
گردآوری و بازنویسی: سعید حدادی
زمان مطالعه: ۴ دقیقه
سال‌ها به‌عنوان مهندس مشاور، برنامه‌ریزی و مدیریت پروژه‌های بزرگ را بر عهده داشته‌ام. به همین دلیل به زندگی، کارها و نتایج بزرگ با این نگاه پروژه‌ای می‌نگرم. در دوره فشرده نویسندگی‌ام (مینی کلاس نویسندگی غیرداستانی)، کل فرآیندی را که در عرصه نوشتن کتاب غیرداستانی با آن سروکار دارید را به سه مرحله اصلی تقسیم می‌کنم. در گویش مدیران پروژه به مراحل اصلی هر پروژه یا کار بزرگ «فاز» گفته می‌شود و فازهای نویسندگی غیرداستانی از این قرار است:
فاز ۱) نوشتن و نهایی کردن متن
فاز ۲) کارهای پس از متن (تا چاپ کتاب)
فاز ۳) از چاپ تا نتیجه
یکی از اساسی‌ترین کارهای پس از متن، ویرایش نوشته‌ها است. در این مطلب با انواع ویراستاری شامل ویرایش صوری، ویرایش ادبی و ویرایش محتوایی آشنا می‌شویم.
ویرایش صوری
ویرایش صوری یا ظاهری که به آن ویرایش فنی هم گفته می‌شود، نوعی از ویرایش کتاب است که به کمک آن، ظاهر نوشته و کتاب بهتر می‌شود. ویرایش فنی یا صوری به‌گونه‌ای است که در آن، نویسنده با رعایت علائم نگارشی و یکدست کردن لحن و شکل املای متن، باعث چشم‌نوازتر شدن آن می‌شود و اجازه نمی‌دهد که خواننده به خاطر مشکلات موجود در ظاهر متن و املای کلمات خسته شود و خواندن را متوقف کند.
اگر می‌خواهید ویرایش فنی، ظاهری یا همان صوری را به‌خوبی انجام دهید باید نقل‌قول‌ها را با علائم درست مطرح کنید، خط فارسی را رعایت کنید، فهرست مطالب را کنترل کنید، پاراگراف‌بندی صحیح باشد، به نمودارها و جداول و زیرنویس‌شان و علائم نگارشی توجه کنید و مواردی از این دست…
ویرایش ادبی
ویرایش ادبی یا نگارشی هم نوع دیگری از ویرایش است که در فرایند آماده‌سازی یک کتاب باید به آن دقت کرد. ویراستار ادبی در سبک روایی نویسنده دخالت نمی‌کند؛ به عبارت دیگر، اجازه ندارد به میل خود دست به تغییرات در نوشته بزند و لحن و سبک نویسنده اصلی را تغییر دهد. در ویرایش ادبی فقط اصول ساختاری زبان در نظر گرفته می‌شود. ویرایش ادبی باعث می‌شود تا متنی در مقابلتان ظاهر شود که از نظر شکل و ظاهر کاملاً شسته‌رفته است و مخاطب را به دردسر نمی‌اندازد.
ویرایش محتوایی
در این بخش ویراستار، محتوای مطلب را از نظر علمی و تخصصی به‌خوبی بررسی می‌نماید؛ بنابراین به فردی نیاز است که از نظر تخصصی به محتوای کتاب تسلط داشته باشد. اگر ویراستار محتوایی اشکال و ایرادی درباره محتوا ببیند یا احساس کند که برخی مفاهیم نیاز به توضیحات بیشتری دارند آن‌ها را اصلاح یا به نویسنده اعلام می‌کند. حتی ممکن است ویراستار محتوایی توصیه کند ترتیب برخی بخش‌ها را عوض کنید یا بخشی را حذف کرده و یا به کتاب مطلبی بیفزایید.
در ویرایش محتوایی باید تعامل خوبی میان نویسنده و ویراستار وجود داشته باشد. این تعامل است که احتمال اشتباه مطرح کردن مفاهیم و مطالب علمی و تخصصی را به حداقل می‌رساند. اگر کتابی ترجمه باشد، وظیفه ویراستار کتاب این است که محتوای علمی مطرح‌شده را با نسخه اصلی آن کاملاً مقایسه کند تا هیچ‌گونه اشتباهی رخ نداده نباشد. ویرایش محتوایی نوعی ویرایش علمی است که اجازه نمی‌دهد مطالب نادرست به متن راه پیدا کند و این در فرایند نشر هر کتابی بسیار اهمیت دارد.
متأسفانه تمام کتاب‌های موجود در بازار ایران، این مراحل را طی نمی‌کنند. در بسیاری از موارد شاهد ترجمه و چاپ مطالب بی‌کیفیت هستیم. هریک از انواع ویراستاری یک کتاب را می‌توان به افراد مختلف سپرد، اما اگر کسی در تمام زمینه‌های ویرایش صاحب تسلط و تخصص باشد، می‌توان تمام کار را به او واگذار کرد.
آخرین مطلب اینکه معمولاً بهترین ویراستاران بیشتر دست به پیراستن می‌برند تا آراستن؛ یعنی ویراستار کارکشته معمولاً با حذف واژه‌ها یا حتی جملات، متن بهتری از آب درمی‌آورد؛ بنابراین اگر می‌خواهید متن نهایی شما به تعداد کلمه خاصی برسد بهتر است آنچه برای ویراستاری می‌فرستید بیشتر از تعداد کلمات نهایی موردنظرتان باشد.